Molukker Mathijs Souhoka is 2 jaar oud als hij vanuit Indonesië naar Nederland wordt verscheept. Hij, zijn familie en 23 andere gezinnen gaan wonen in de barakken van het voormalig Joodse doorvoerkamp Kamp Conrad in Rouveen (Staphorst). Tijdens de kampperiode (1954-1966) is er nauwelijks contact tussen de autochtone bevolking en de Molukkers. Twee van elkaar vreemde culturen leven langs elkaar als schepen in de nacht. Ook wannneer een kind verongelukt onder een boerenkar lijkt het stil te blijven.

En daar heeft Souhoka het 50 jaar later nog moeilijk mee. Samen met documentairemaker Geertjan Lassche gaat hij op zoek naar erkenning van zijn geschiedenis en zijn bestaan. De confrontatie met de voormalige buren van het kamp schuwt hij hierin allerminst. In dialogen met de bevolking krijgt hij ook de keerzijde gepresenteerd. Ligt de onvrede ook niet voor een deel bij hemzelf?

Bij het zien van het resultaat, de documentaire Vreemdelingen en Bijwoners, is Souhoka tevreden en blij. 'Ik ervaar het als een testament voor komende geslachten.' Kort daarna overlijdt hij onverwachts aan een inwendige bloeding.

Vreemdellingen en Bijwoners won in april 2012 zowel de jury- als de publieksprijs van De Tegel 2011. De Tegel is de belangrijkste journalistieke vakprijs in Nederland.

Over de auteur:

De Rouveense onderzoeksjournalist en documentairemaker Geertjan Lassche(1976) start zijn loopbaan bij de krant (Zwolse Courant [nu de Stentor]), tijdschriften (Kijk, Nieuwe Revu, Voetbal International), later radio (RTV Oost, Radio 1) en uiteindelijk bij de actualiteitenrubrieken (TweeVandaag [nu EenVandaag], Netwerk). Zijn specialisme wordt onder andere research. Dat levert regelmatig onthullingen op, bijvoorbeeld over de val van Srebrenica, het asielbeleid en fraude in de adoptiewereld. Sommige reportages blijken te veelomvattend en worden buiten de actualiteitenrubriek uitgezonden. 

Als Geertjan Lassche eind 2008 zijn eerste auteursdocumentaire maakt (De Boer Die Zou Gaan Emigreren, IDFA) besluit hij in zijn werk een duidelijker scheiding aan te brengen tussen reportages (kortlopende journalistieke projecten) en documentaires (langlopende creatieve projecten). Onderwerpskeuze en uitvoering van de documentaires zitten op het grensvlak van journalistiek en impressionisme. Lassche werkt sinds 2010 samen met producent IDTV Docs onder leiding van artistiek producent Suzanne van Voorst en met begeleiding van regiecoach Mart Dominicus. 

Zijn documentaire Mannenbroeders van Kootjebroek werd in 2011 geselecteerd voor de Gouden Kalf-competitie tijdens het Nederlands Filmfestival. Lassche won in 2012 zowel de jury- als de publieksprijs van De Tegel, de jaarlijkse journalistieke vakprijs. Ook won hij in 2012 met zijn documentaire Mannenbroeders van Kootjebroek De Gouden Greep, een journalistieke prijs voor verhalen in de agrarische sector. 

Geertjan Lassche is werkzaam als onafhankelijk documentairemaker en werkt parttime voor de stichting Sous les Arbres die zich bezig houdt met de verbeelding van de streekcultuur.

www.geertjanlassche.com

In de media:

2011-09-12, Historisch Centrum Overijssel, Molukkers in Rouveen
2011-09-23, Stentor, 'We hadden nog nooit 'n zwarte gezien'
2011-09-26, EO - Dit Is De Dag, De bewoners van Kamp Conrad
2011-09-27, Reformatorisch Dagblad, 'Molukkers bleven vreemd in Rouveen'
2011-10-03, Stentor, Laatste Joodse bewoner Kamp Conrad overleden
2011-10-16, Stentor, Mathijs Souhoka plotseling overleden
2011-10-06, RTV Oost, 'Vreemdelingen en Bijwoners' bij RTV Oost
2012-04-17, Stentor, Geertjan Lassche wint Tegels met documentaire
2012-04-17, Nederlands Dagblad, Documentaire van Lassche wint Tegel
2012-04-17, Historisch Centrum Overijssel, Geertjan Lassche wint twee 'Tegels'
2012-04-24, Villamedia, Lassche wint weer documentaireprijs

Foto's:

Toelichting
Wendelien Voogd

De titel van de documentaire Vreemdelingen en Bijwoners verwijst naar een bijbeltekst uit het hoofdstuk Leviticus waarin wordt uitgelegd hoe er met vreemden moet worden omgegaan: Van Vreemdelingen en Bijwoners kan gekocht worden, ze mogen op het land werken en '.. als uw broeder verarmd zal zijn, en zijn hand bij u wankelen zal, zo zult gij hem vasthouden, zelfs een vreemdeling en bijwoner, opdat hij bij u leve.' (Leviticus 25:35).

In de documentaire Vreemdelingen en Bijwoners wordt de suggestie gedaan dat er bij de Rouveense bevolking weinig navolging werd gegeven aan Leviticus’ woorden om de vreemdeling warm te ontvangen. De Molukse oud Knilmilitairen en hun gezinnen die na de oorlog tijdelijk in barakken in Rouveen werden opgevangen, kregen geen warm welkom en bij hun vertrek was er niemand die hen kwam uitzwaaien. In de tussenliggende jaren waren er nauwelijks vriendschappelijke contacten tussen Rouveners en Ambonezen en het is die kille afstandelijkheid, die de hoofdpersoon van de documentaire Mathijs Souhoka zo aan het hart gaat. De Joden, die in de oorlog het kamp tijdelijk bewoonden, kregen volgens hem een betere ontvangst: de Rouveense bevolking stopten de Joodse kampbewoners weleens een extra boterham toe op weg naar hun dwangarbeid en ze kregen een klopje op de schouders.

Volgens Mathijs Souhoka kregen de Joden van de Rouveners een betere behandeling dan de Ambonezen. Zou kunnen, misschien voelden de Rouveners zich iets meer verwant met de Joodse kampbewoners. Onbekend maakt onbemind, ‘We hadden nog nooit een zwarte gezien’. In de documentaire klinkt in ieder geval een diep respect voor het feit dat de Joden zo hard moesten werken, in tegenstelling tot de Molukkers, die niks te doen hadden.

Luiheid is in de Bijbel een van de grootste zonden en de luiaard dreigt zelfs de toegang tot het Koningrijk Gods te worden ontzegt: 'Ga naar de mieren, luiaard, kijk hoe ze werken en word wijs!' (Spreuken 6:6). Logisch dus, dat de gelovige Rouvener zich meer aangetrokken voelde tot de ploeterende Joden, dan de in hun ogen 'luie' Molukse kampbewoners, die –buiten hun schuld weliswaar– hun dagen in ledigheid sleten.

Het feit dat de Amboneze kampbewoners hun eigen kerk hadden in het kamp, wordt door de Rouveners ook als een soort belediging ervaren: 'Waarom sloten jullie je kerkelijk niet bij ons aan?' vraagt een vrouw in klederdracht aan hoofdpersoon Mathijs Souhoka: 'Als men hier kerkelijk meedoet, wordt men opgenomen in de gemeenschap' vertelt ze. En eigenlijk heeft hoofdpersoon Mathijs Souhoka geen antwoord op de vraag waarom de Molukse kampbewoners liever hun eigen protestante kerk bezochten dan de kerk van Rouveen.

Mathijs Souhoka toont zich  verbolgen over het feit dat de Rouveense bevolking geen pogingen ondernam om de kampbewoners te leren kennen, maar als hem gevraagd wordt of de kampbewoners zelf contacten legden, is het ijzingwekkend stil. Kennelijk leden de Molukse bewoners onder eenzelfde ‘ons kent ons’-gedrag als de Rouveners.

De Molukkers uit Kamp Conrad werden niet weggejaagd, bekogeld, gepest of beschimpt. Vreemdelingen hebben het weleens erger gehad. Wel waren de Rouveners bang voor de Molukse jeugd en is het niet de aard van de bevolking om meteen open te staan voor andere culturen. Rouveners (en ook Staphorsters) zijn gehecht aan hun eigenheid. Maar toch, de Molukse bevolking in Rouveen werd getolereerd. Molukse kinderen gingen gemeenschappelijk met Rouveneense kinderen naar school, en een kind dat per ongeluk door een boerenkar werd overreden, ligt zelfs tussen de Rouveners op het kerkhof begraven. Dit grafje tussen de vele graven van Rouveners (tot in verre geslachten) kan ook uitgelegd worden als verbroedering. En zo komt de film uit bij het gevoel dat de frustratie van Mathijs Souhoka andere wortels heeft. Ontheemd zijn, weggerukt zijn van een plek waar je hoort. Het is niet leuk om kind te zijn van een gefrustreerde Knil-militair en om je nergens thuis te voelen, maar toch, zijn gemis aan warmte, lijkt hij teveel op de verkeerden te projecteren.

En juist dat enigszins geforceerde van Souhoka brengt iets moois teweeg in de documentaire. Het is de trigger van de film, de koevoet die de ziel van de Rouveners op een kier zet. Want de Rouveners en Staphorsters, die normaal gesproken niet het achterste van hun tong laten zien,  zeker niet voor de camera, voelen zich door Souhoka's opmerkingen zo in hun waardigheid aangetast dat ze verleid worden om de Molukker van eenzelfde soort repliek te dienen. Dat maakt Vreemdelingen en Bijwoners een scherpe, soms unheimische maar ook eerlijke en waardevolle film.

Terug naar het overzicht