Staphorst kent een rijke cultuur op het gebied van de hofmakerij. Bij hofmakerij gaat het om de manier waarop jongens en meisjes met elkaar in contact komen en hoe zo’n contact van lieverlede kan uitgroeien tot een verloving en een huwelijk. Door de eeuwen heen is dit proces verbonden geraakt met allerlei gebruiken en gewoontes.

In Ter ere van de trouw beschrijft auteur Dirk Kok een aantal tradities rondom de hofmakerij die typisch zijn voor Staphorst en die deels tot op de dag van vandaag voortleven. Gebruikmakend van historisch bronnenmateriaal, teruggaand tot in de zeventiende eeuw, schetst hij een beeld van hoe jongens en meisjes elkaar in een kleine, besloten gemeenschap plachten te zoeken en te vinden. De hoogtijdagen van het jaar speelden daarbij natuurlijk een belangrijke rol (markten en kermissen), maar in de loop van de tijd ontstonden er ook allerlei specifiek Staphorster praktijken die de kennismaking tussen de jongelui vergemakkelijkten. Zo hield men de zogenoemde spinmalen of spinvisites, en was er het nachtlopen of queesten. Een en ander leidde dikwijls tot een huwelijk, dat in Staphorst met het nodige karakteristieke ceremonieel werd gesloten.

Ter ere van de trouw
belicht een minder bekend, maar voor de betrokkenen zelf zeer belangrijk facet van de Staphorster volkscultuur. Tegelijk is het boek een liefdevol portret van een samenleving die, aan tradities verknocht, hoe langer hoe meer de invloed ondergaat van de moderne tijd. ‘Oude gebruiken sterven een stille dood, nieuwe komen ervoor in de plaats’, aldus de IJsselacademie.

Het boek wordt voorafgegaan door een inleiding van emeritus hoogleraar mr. E.A.B. van Rouveroy van Nieuwaal (maker van de documentaire Staphorst in Tegenlicht)

ISBN 90-6697-183-5


Over de auteur

Rouvener Dirk Kok (geboren 41 december 1933) is sinds 1982 beheerder van de Museumboerderij en expert op het gebied van streekklederdracht.  Naast de 29 exposities die hij inrichtte is hij een begenadigd fotograaf. Sinds de jaren zeventig maakte hij duizenden foto’s in de gemeente. Omdat hij de mensen kent is hij in staat zeer intieme portretten te maken. Zelf zegt hij er het volgende over:

‘De foto's zijn een afspiegeling van de manier waarop mijn oog het waarneemt: een silhouet, een gezicht, een interieur of een detail in de kleding. Ze vertellen iets over een bepaalde groep, over mannen, vrouwen en kinderen. Over hun beleving, de kleuren en de kleren die hen omhullen. De mannen en de vrouwen die een zeer hechte band hebben met de kleding en kleuren die ze dragen. Iets waarvoor ik allen maar respect en diepe bewondering kan opbrengen. De kleuren, op het ritme van de regenboog, die een verhaal vertellen over het dagelijks leven, de leeftijd en de sociale status.'

‘Het romantische beeld uit het verleden is sterk veranderd, de boer werd ondernemer. De kneuterige gezelligheid van toen is overgegaan in de geheimtaal van software trucs en streepjescode. De tegenwoordige vrouw in streekdracht surft van web naar web over het LCD scherm.'


In januari 2012 is Dirk Kok gestopt als beheerder van de Museumboerderij.


Toelichting
Wendelien Voogd

In het boek Ter ere van de trouw wordt uitgebreid aandacht geschonken aan de manieren waarop jongens en meisjes elkaar het hof maakten in Staphorst. Opvallend is telkens de relatieve vrijheid waarmee de jongeren van verschillende geslachten met elkaar konden omgaan. Jongeren ontmoeten elkaar van oudsher ‘an diek’, de langgerekte straatweg die het dorp van oost naar west verbindt. De jongens, pad- of diekjongens genoemd, zochten daar de drankhuizen en kroegen, de meisjes wachtten in groepjes de jongens op. Bekend verschijnsel waren ook de zogenaamde spinvisites, bijeenkomsten bij een van de meisjes thuis, waar wol gespind werd en verhalen verteld. Aan het eind van zo’n avond verlieten de volwassenen meestal het huis, waarna ook de jongens welkom waren. Het kon er dan soms behoorlijk onrustig aan toe gaan en de kerk preekte al vanaf de zeventiende eeuw tegen dergelijke bijeenkomsten en de onzedelijke praktijken die er plaatsvonden.

Naast de spinstervisites kenden men in Staphorst tot ver in de twintigste eeuw het venstervrijen of ‘kweesen’. In Staphorst was de opkamer de slaapplaats van de ongehuwde dochters en door het venster konden Staphorster jongelingen het meisje van hun dromen bezoeken. Pas na de jaren twintig van de vorige eeuw raakte dit gebruik in onmin en in de jaren zestig verschenen er tralies voor de venstertjes, die vaak in de jaren negentig nog te zien waren.

Hoewel ouders contacten tussen jongeren gedoogden en zelfs mogelijk maakten,  was het wel de bedoeling dat de consequenties van dergelijke contacten werd nagevolgd. Zwanger zijn betekende dus trouwen en als er niet aan dit gebruik gehoor werd gegeven, had Staphorst zo zijn eigen methoden om de jongelingen aan hun plichten te houden. Het waren de padjongens die, onder goedkeuring van de volwassenen, via pesterijen of erger (mestkarren op het erf, stenen door de ruiten, een schandpop in de boom) kenbaar maakten dat gedrag niet werd getolereerd en zo jongeren tot een huwelijk of anders dwongen.

De periode van de jeugd, zeker in vroegere tijden, lijkt een periode waarin stoom kon worden afgeblazen, een soort rituele pre-volwassenfase, waarna het sobere volwassen leven met haar plichten en verantwoordelijkheden aanvangt. Vergelijkbaar met de Rumspringa van de Amish (Rumspringa is de periode waarin Amish-jongeren vanaf een jaar of 16 'rond mogen springen' en zich niet hoeven te houden aan alle ver- en geboden). Volgens sommigen kenners is de Staphorster jongerencultuur, met haar sexuele vrijheden, een relikwie van een boerensamenleving, waar nageslacht gewenst was en dus sexuele betrekkingen werden gestimuleerd. Opvallend is dat de kerk deze overblijfselen van een primitieve cultuur altijd geprobeerd heeft de kop in te drukken.

De jongerencultuur zoals beschreven in Ter ere van de trouw bestaat volgens Kok niet meer. Allerlei moderne ontwikkelingen - onderwijs, het afleggen van de klederdracht, de komst van straatlicht, moderne communicatiemiddelen – zorgden ervoor dat de oude tradities van hofmakerij veranderden of geheel verdwenen. Spinstervisites veranderden in Nieuwjaarsvisites en later in verjaardagsvisites. Niet langer verzamelen op zaterdagavond groepen meisjes zich ‘an Diek’ of rijden brommers op en neer de Gemeenteweg op zoek naar het andere geslacht. Toch laten sommige praktijken zich moeilijk veranderen. Nog steeds staat Staphorst bekend om haar drankgebruik en de vele informele drankketen waar jongeren zich verzamelen. Praktijken die door de ouders oogluikend worden toegestaan. Zo beleven Staphorster jongeren nog steeds in zekere zin hun Rumspringa. Of dit ook nog geldt voor de sexuele vrijheden, zoals die vroeger golden, lijkt de schrijver van het boek niet onderzocht te hebben. Misschien interessant voor een vervolgonderzoek.


 


Terug naar het overzicht

release 1 januari 2006
vorm onderzoek
auteur Dirk Kok
uitgever Stichting de Ijsselacademie (Kampen)

 

Deel dit artikel