Verzameling van artikelen uit regionale en landelijke kranten over de volksgerichten in Staphorst.

In 1961 schokte Staphorst Nederland en de rest van de wereld door een overspelige man en vrouw met een mestkar door het dorp te rijden en hen publiekelijk boete te laten doen voor hun vermeende vergrijpen. Dit volksgericht, een tot dan veelvoorkomende en getolereerde manier van eigenrecht in Nederlandse plattelandsgemeenten, veroorzaakte een golf van afschuw in de nationale en internationale pers en leidde zelfs tot vragen in de Tweede Kamer.


In de media

13-11-1961, De Telegraaf: '„STRAF” UIT MIDDELEEUWEN Volksgericht in nachtelijk Staphorst'
16-11-1961, De Telegraaf: 'Straffers bestraffen'
16-11-1961, Leeuwarder courant: 'GORDIJNEN DICHT, DEUREN OP SLOT Berta S. sluit zich op in haar huisje te Staphorst'
22-11-1961, Nieuwsblad van het Noorden: 'VOORZICHTIG MET VRIJLATING PSYCHOPATEN'

13-11-1961, Nieuwsblad van het Noorden: 'ONTROUW AAN DE KAAK GESTELD'
14-11-1961, De Telegraaf: 'BURGEMEESTER: „BETREURENSWAARDIG, MAAR WEL BEGRIJPELIJK” Staphorsters grijnzen na volksgericht'
21-12-1971, De tijd: Volksgericht om huwelijk uit Staphorst
19-12-1973, Leeuwarder courant: 'Bezwaren tegen minutieuze Staphorster Poging tot volksgericht door politie verijdeld'
17-10-1964, Amigoe di Curacao: Geen volksgericht maar rel verveelde jeugd in Staphorst
15-11-1961, Nieuwsblad van het Noorden: '„MET GEVERFD GELAAT” Engelse journaliste werd in Staphorst gemolesteerd'
16-11-1961, Friese koerier: 'Britse sensatiepers maakt zich meester van Staphorst „Daily Mirror” bakt ze bruin'

Volledige overzicht:  www.kb.nl/search zoekterm ‘staphorst volksgericht’


 


Toelichting
Wendelien Voogd

In de nacht van 10 op 11 november 1961 stormen tien gemaskerde jongeren het huis van Berta S. en Derk T. binnen, hijsen hen op een mestkar en rijden hen zo door het dorp. Omringd door joelende dorpelingen gaat het van overspel beschuldigde paar in optocht door Staphorst, totdat beide ‘schuldigen’ beloven nooit meer met elkaar te zullen spreken. (Bron: Digitale bibliotheek voor Nederlandse letteren).

Dergelijke volksgerichten kwamen tot de jaren 50 van de vorige eeuw regelmatig in (landelijk) Nederland voor, maar waren nog nooit aanleiding geweest voor zoveel persaandacht en politieke onrust als in 1961. In 1941 schrijft een Tilburgse krant nog in smakelijke bewoordingen over een volksgericht in Staphorst, alsof het een plattelandssoap betreft. (Nieuwe Tilburgsche Courant, 10 september 1941) Maar in 1961 krijgt de berichtgeving over volksgerichten in Staphorst opeens een andere toon: ‘Primitief’, ‘Afgrijzen’, ‘Walgelijk’, ‘Stuitend’. „STRAF” UIT MIDDELEEUWEN’, kopt de Telegraaf op 16 november 1961. (Telegraaf, 16 november 1961)

Het is een Engelse journaliste die voorop loopt in de hetze tegen het “achterlijke’ dorp met haar ‘sin trials’. In de London Daily Mirror van november 1961 schrijft de Engelse verslaggeefster Paula James: ‘Vandaag stapte ik terug in de middeleeuwen, toen ik door de smalle, hobbelige hoofdstraat liep van dit dorp van vrees, schouwplaats van een fantastisch, 's nachts om drie uur opgevoerd „zondeproces" tegen een man en een vrouw, die ervan beschuldigd waren, minnaars te zijn.’  (geciteerd in Trouw, 21 november 1961) ‘Ik was omringd’, schrijft Paula James, ‘door een fluitende, jouwende menigte — dezelfde soort menigte die het paar op een mestkar door de straten sleurde in een schandeparade van zes uur. Een oudere man, aanhanger van het ijzer gehandschoende Calvinistisch geloof, dat het grauwe vreugdeloze bestaan van de dorpsgenoten regeert, schudde zijn vuist voor mijn gezicht. Toen gelastte hij mij, de lippenstift van mijn mond te vegen, voor de schreeuwende menigte me zou laten doorlopen. „Dwaze vrouw", riep hij. „Waag het niet hier je gezicht te verven.”’ (De Friese Courier, 16 november 1961)

De nationale schaamte die de Engelse verslaggeving teweegbrengt, veroorzaakt een onophoudelijke stroom aan krantenberichten, politieke onrust en kamervragen. Vooral het feit dat de burgemeester en politie zich in de bewuste nacht afzijdig hielden, wordt Staphorst zeer kwalijk genomen en leidt tot vragen aan de minister van Justitie. Het is opeens geen lokale gelegenheid meer, maar een nationale kwestie, waar Nederland, volop bezig zich als moderne industriële natie te profileren, behoorlijk mee in de maag zit.

De Staphorsters moeten ‘tegen zichzelf beschermd moeten worden’: 'De buitenwereld snapt niet meer wat die rare Staphorsters toch uithalen', zegt toenmalig burgemeester Haverkamp in het programma Espresso. De tijd dat het gezag in Staphorst een oogje dichtknijpt bij het voltrekken van de lokale adat, zoals dat eeuwenlang gebeurde, is dan definitief voorbij.

De sfeer in Staphorst wordt grimmiger in 1966. ‘Staphorster poging tot volksgericht door politie verijdeld’, kopt een Curacaose krant, als de Staphorster politie in 1966 een volksgericht in de kiem smoort. De Staphorster jeugd en politie raken slaags en de politie lost schoten in de lucht.

Nu kan de rest van Nederland – in de weer met gelijksoortige protesten en provo’s – opeens meer begrip voor Staphorst opbrengen. Geen volksgericht, maar een rel van verveelde jeugd. Geen verderfelijke achterhaalde folklore, maar een heus generatieconflict. De ‘padjongens’ blijken nozems. De Staphorster jongeren krijgen een crossbaan en de traditie sterft een stille dood. Maar niet helemaal…

Het plaatsen van een schandboog of een schiew (pop of vogelverschrikker die op het erf wordt gezet ten teken van schande, W.V.)  komt nog sporadisch voor in Staphorst. Meestal voert lolligheid dan de boventoon. De venijnige betekenis van vroeger, om brekers van de Staphorster dorpsregels op publieke wijze tot de orde te roepen, is verdwenen.


 


Terug naar het overzicht

release 1941 - 1975
vorm krantenartikelen
auteur diverse auteurs
uitgever diverse uitgevers

 

Deel dit artikel